«Հոգի շահելու լավագույն ձևը հոգու հետ լինելն է, ոչ թե դրամի հետ»

«Իրատեսի» հյուրն է ՌՈԲԵՐՏ ԱՄԻՐԽԱՆՅԱՆԸ:

«ԵՐԳ ԳՐՈՂՆ ԱՅՆ ՄԱՐԴՆ Է, ՈՐԸ ՈՉ ԹԵ ԿԱՐՈՂ Է ԵՐԳ ԳՐԵԼ, ԱՅԼ ՉԻ ԿԱՐՈՂ ՉԳՐԵԼ»

-Մաեստրո, կոնսերվատորիայում կայացած Ձեր երեկոյի ընթացքում ասացիք, թե մարդը կարիք ունի երաժշտության, երաժշտությունն էլ՝ մարդու: Ձեր երաժշտությունը գտե՞լ է իր մարդուն:
-Մարդուն, անհատին, որը հաստատում է իմ երաժշտությունը, այո՛, գտել է: Եվ վաղուց: Սա ինձ համար շատ կարևոր է, որովհետև եթե ես հարյուրավոր երգեր գրած լինեմ կամ մեկ այլ գործ արած լինեմ և դա չկպչի մեկ ուրիշի հոգուն, ապա ես չեմ կարողանա գնահատել իմ արածի արժեքը: Այն, ինչ անում եմ ես, այնպես եմ անում, որ ոչ դրանից ավելի լավ կարող եմ անել, ոչ էլ ավելի վատ: Կյանքի երջանկության մոդելը պարզագույն բաների մեջ է. երբ մարդը խոսում է, և դիմացինը գլխի շարժումով իր համաձայնությունն է արտահայտում, դա ամենաերջանիկ պահն է: Ես դա գտել եմ մարդկանց մեջ: Բայց ինձ պակասում է այն, որ այսօրվա հայ երգիչների շրջանում չեմ գտնում այդ երգերը կատարելու ձգտումը: Դա արդեն մի ուրիշ չարիք է: Մեզ մոտ սողոսկում է մի տեսակ տնայնագործական մշակույթ, որի հիմքում դրված են ոչ թե գեղագիտական արժանիքների սկզբունքները, այլ հետաքրքրությունների: Մեր «շուկայում» գործող երգիչների մեծ մասը գնում է միայն առարկա, նյութ վաճառելու և դրամ շահելու ճանապարհով: Լավ իմանալով, թե քամին որ ուղղությամբ է փչում, նրանք ինչ-որ ժամանակավոր բաներ են սարքում (չեմ ասի՝ գրում), որպեսզի դրանցով գումար շահեն, թռչեն առաջ: Որպես կանոն՝ դրանք մեկօրյա կյանք ունեցող սուրոգատներ են, որոնց մեջ չկա հուզումը՝ երջանկության հուզումը, որը գալիս է ներդաշնակ հոգու ապրումներից, ինչ-որ բան սիրելու վիճակից: Նկատե՞լ եք՝ սիրող մարդու հայացքն ինչպիսի խորություն ունի, ինչ վերացած է ռեալությունից: Այդ զգացումը շատ կարևոր բան է: Այն գալիս է միանալու, ավելանալու մեր ռեալությանը, ոչ՝ փոխարինելու դրան: Երբ մարդն ամուր ոտքերով կանգնած է հողի վրա և երազների մեջ է ապրում, ձգտում է դեպի երկինք, դեպի ոչ նյութական զգացումները, դա ամենակատարյալ վիճակն է: Բոլոր իմ ստեղծագործ ընկերները, որոնք թողեցին հողի զգացումը, հեռացան, նրանք այլևս չեն կարողանում գտնել իրենց ստեղծագործական գաղտնիքը:
-Մենք տարբեր հեռուստանախագծերում, զանազան մրցույթներում հանդիպում ենք շնորհալի երիտասարդների, որոնք հիացնում են համաշխարհային հիթերի իրենց կատարումներով: Բայց սկսվում է նրանց անհատական բեմական կարիերան, և նրանք դառնում են դժգույն, անարտահայտիչ, որովհետև կատարում են իրենց, այսպես ասած, երգերը՝ բնավ չարթնացնելով մշակութային հրճվանք ունկնդրի շրջանում: Փաստորեն նրանք երգ չունեն: Ո՞վ է այսօր երգ գրողը, ո՞վ է այդ բացը լրացնողը:
-Երգ գրողն այն մարդն է, որը ոչ թե կարող է երգ գրել, այլ չի կարող չգրել: Նմանապես երգիչը նա չէ, որ կարող է երգել, նա է, ով չի կարող չերգել: Այսօր շուկան է երգ գրում: Երգը դարձել է ծախու ապրանք: Սա մասսայական կուլտուրայի ֆենոմենն է: Սա գեղարվեստի սկզբունքների մեջ չի մտնում, մտնում է շուկայական պահանջարկի մեջ. սարքել մի բան, որը հեշտությամբ կվաճառվի: Եվ դրա վարպետները կան. լավ գիտեն՝ ինչպես սարքեն, ինչպես շարժեն-բեմ դուրս բերեն կլիշեներ, դեկորացիաներ, կիսամերկ մարմիններ, մարմնային կրքերի ճանապարհով գնացող բաներ, որոնցով մարդկանց բնազդների վրա ներգործելով՝ հասնեն ինչ-որ արդյունքի: Ես չեմ ուզում շատ խիստ լինել, որովհետև կարծում եմ, որ ոչ ոք իրավունք չունի ինչ-որ բան բացառելու այս կյանքում: Բնության ֆենոմենը, ազատության ֆենոմենն այն է, որ ամեն ինչ, բոլոր տեսակները պետք է գոյություն ունենան և իրենց տեղում լինեն: Եվ քո խնդիրը ոչ թե պետք է լինի դրանց դեմ ընդվզելը, այլ դրանք ընդունելը: Եթե դու մերժես ինչ-որ վատ բան, դրա փոխարեն գալու է մեկ ուրիշ վատը: Դրանցից յուրաքանչյուրը Մենդելեևի աղյուսակի միավորների նման ունի իր պահարանը, իր տեղը: Եվ կուլտուրան ձևավորվում է այդ ձևերի միջև գոյացած հարաբերությունների շնորհիվ: Եթե բոլոր մարդիկ նույն ձևով մտածեին, նույնչափ ուշադիր լինեին մեկմեկու հանդեպ, նույնքան բարի ու հանդուրժող լինեին, կուլտուրայի գործառույթը կվերանար առհասարակ: Իսկ կուլտուրան երբեք չի վերանում: Այն ունենում է տարբեր տեսակներ, տարբեր մակարդակներ: Քանի որ աշխարհը կառուցված է տարբերությունների վրա, տարբերությունների համակարգը գալիս է համաձայնության միայն կուլտուրայի միջոցով: Եվ դրանց մեջ ձևավորվում է միասնական մի կերպարի հանդեպ ունեցած ակնածանքի զգացումը: Ես ընդունում եմ, որ էդ բոլոր բաները պիտի լինեն, ես չեմ կարող դրանց գոյությունը մերժել: Յուրաքանչյուր մարդ իր ձևով է ընկալում աշխարհը: Այսօր մարդիկ ուզում են շուկայական ապրանքի՝ երգի միջոցով դրամ վաստակել: Բայց կգա մի պահ, երբ նրանք կհասկանան, որ հոգի շահելու լավագույն ձևը հոգու հետ լինելն է, ոչ թե դրամի հետ:

«ԿՅԱՆՔԸ ՀԱՄԱՐՈՒՄ ԵՄ ՃԱՆԱՊԱՐՀ, ՈՐ ՁԳՎՈՒՄ Է ՄԻ ՄԱՐԴՈՒՑ ԴԵՊԻ ՄԵԿ ՈՒՐԻՇ ՄԱՐԴԸ»

-Ասում եք, Ձեզ միշտ 38 տարեկան եք զգում: Ի՞նչ տարիք է դա, ինչ-որ բանով նշանավորվե՞լ է այն Ձեր կենսագրության մեջ:
-Կարելի է այդ խոսքս դիտել որպես կոկետություն: Տարօրինակ է. 35-ի մեջ սկսեցի հասկանալ, թե ոնց եմ ապրում: Հետո հասա 40-ին, 50-ին, 60-ին… անընդհատ բացվող էջեր էին, կարծես գիրք կարդալու պրոցես լիներ. ինչքան մոտենում ես վերջին, այնքան ավելի լավ ես զգում-հասկանում, թե ինչ նյութի մեջ ես: 38-ը մեխել եմ իմ մեջ ոչ թե հետագա տարիներին, այլ հենց այդ տարիքն ապրելուց անմիջապես հետո: Ինձ թվաց, որ ես անընդհատ պիտի լինեմ այդ տարիքի մեջ: Ինչ է դա նշանակում, չգիտեմ: ՈՒղղակի ես իմ ամբողջ կյանքը կառուցում եմ հիացումի վրա՝ ուղղված դիմացի մարդուն: Դրանով ես ավելի հեշտ եմ դիմադրում ցավին, դժվարություններին, կարողանում եմ վերանալ այն տեղում, որտեղ գոյանում է պրոբլեմը: 38-ն ինձ համար աշխատանքային տարիք է:
-Կոմպոզիտորները, որոնք ավելի շատ ճանաչված են ֆունկցիոնալ երաժշտությամբ, չբավարվածության զգացում են կրում իրենց ներսում այն իմաստով, որ իրենց դասական ժանրում գրված գործերը չունեն բավարար մեծ լսարան: Դուք չունե՞ք այդ զգացողությունը:
-Լավ եք ասում՝ ֆունկցիոնալ երաժշտություն: Եթե իմ երգերի աշխարհն ինձ չպարգևեր այն մեծ բերկրանքը, որ պարգևել է, հնարավոր է, որ ես ունենայի նման զգացողություն, բարդույթավորվեի: Բայց ես առհասարակ հանգիստ եմ վերաբերվում նրան, թե ինչ ֆետիշ ունի իր մեջ մարդու արարած գործը: Իհարկե, շատ կուզենայի, որ իմ «Պոետի կյանքը», Դաշնամուրային կոնցերտը, «Կանտատ սիրո» ստեղծագործությունը, Կվարտետը, մյուզիքլները, խմբերգերը, շատ ուրիշ այդ տեսակի գործեր ավելի մեծ ուշադրության արժանանային: Բայց և Ձեր նշած չբավարարվածությունը չունեմ: Ես վերջերս ունեցա համերգ Երևանի էստրադային և ջազային արվեստի պետական քոլեջի ուսանողների հետ, որոնք ներկայացրին ծրագիր՝ բաղկացած իմ երգերից: Իհարկե, այդ տարիքի երեխան, երբ չի ապրել սեր զգացմունքը, չի տեսել նրա տվայտանքը, տառապանքը, չի իմաստնացել դրանով, դժվար թե կարողանա լինել այդ երգերի կրողը: Բայց համարձակվեցինք, երգեցինք և ստացվեց: Այդ ստեղծագործությունները 1970-ականների ծնունդ են: Այսքան տարի հետո դրանց հանդեպ ծնվեց հետաքրքրություն: Ես զգացողություն ունեմ, որ դրանք այն երգերն են, որոնք այդ երեխաներինն են, որոնք արթնացել են նրանց մեջ: Ես չտեսա դրանցում խոցելի, ժամանակավրեպ մի բան: Ես կյանքը համարում եմ ճանապարհ, որ ձգվում է մի մարդուց դեպի մեկ ուրիշ մարդը: Դեպի մեկ ուրիշ մարդը գնալով՝ դու էլ, դիմացինդ էլ ինչ-որ բան եք դնում այդ ճանապարհի վրա: Եվ երբ երկուստեք ներդրում եք անում, ճանապարհի այդ հատվածի վրա կյանքն սկսում է եռալ, գոյանում է կյանքի գործոնը: Իսկ երբ ո՛չ դու, ո՛չ դիմացինդ ոչինչ չեք դնում տվյալ տարածքում, այդտեղ կյանք չի լինում: Ամենահեշտ բանն է կյանքում ուրիշին մեղադրել որևէ թերության համար, բայց դա ամենաանշնորհակալ բանն է, որովհետև չպետք է մոռանանք, որ այդ կյանքի ֆենոմենը բաղկացած է երկու մարդու գործոնից: Աշխարհն այդպես է կառուցված:
-Դուք այնքա՜ն գեղեցիկ համագործակցություն եք ունեցել Էլվինա Մակարյանի, Զառա Տոնիկյանի, Գեորգի Մինասյանի, Տաթևիկ Հովհաննիսյանի, այլոց հետ: Այսինքն՝ կայացել է երկու մարդու՝ Ձեր ակնարկած երկխոսությունը: Այսօր այդ մարդկանցից մեկը պակասե՞լ է, որ երկխոսությունը խզվել-ընդհատվել է, թե՞ կա այլ պատճառ:
-Ես կարծում եմ, որ այսօր մարդը մենակացել է: Մարդը մի արտաքին գրավչանյութի պատճառով, որը ճակատագրական գրավչանյութ է ¥ես նկատի ունեմ հեռախոսը¤, դարձել է բացարձակ մենակ: Իր ֆիլհարմոնիկ պահանջները, ուշադրության մեջ լինելու խնդիրը նա կարողանում է լուծել հեռախոսի միջոցով: Ինքը մնում է օրենքից դուրս, ապրում է միայն զգացումներով, իներցիայով: Նախկինում համերգից հետո մարդիկ մոտենում էին և շնորհավորում այս կամ այն ստեղծագործության հաջողության առիթով, փոքր անալիզ էր տեղի ունենում հանպատրաստից: Այսօր համերգից հետո մոտենում ու ասում են. «Ինձ հետ կնկարվե՞ք»: Այսինքն՝ ակցենտը տեղափոխվել է դեպի ինքը: Ոչ թե դեպի այն գործը, որը մեզ միավորել է, այլ դեպի իր անձը: Եվ ես մարդուն գտնում եմ մենակացած: Մեծ ջանքեր է հարկավոր գործի դնել, որպեսզի մարդը կարողանա դուրս գալ այդ մենակացած վիճակից: Չգիտեմ՝ ինչպես, բայց դա նոր ժամանակների մեծագույն խնդիրն է:

«ԲՈԼՈՐ ԱՆՑԱԾ ՏԱՐԻՆԵՐԸ ՄԻ ՀՐԱՇԱԼԻ ՎԶՆՈՑԻ ՔԱՐԵՐ ԵՆ»

-Եթե փորձենք 2015 թվականն ընդհանուր գնահատականով արժևորել, ի՞նչ պատկեր կստացվի:
-Բոլոր անցած տարիները մի հրաշալի վզնոցի քարեր են: Շատ բանով իրարից չեն տարբերվում, որ կարողանաս առանձնացնել այս կամ այն տարին: Միշտ էլ փորձությունը կա, ինչպես այս տարի. ես վիրահատվեցի, թևս վնասված էր, չէի կարող երկար ժամանակ նվագել: Բայց պիտի միշտ մտածես, որ այն, ինչ տեղի է ունենում, քեզ ամրացնելու համար է տեղի ունենում, ոչ թե պատժելու: Փոսի մեջ ընկնելն այնքան վտանգավոր չէ, որքան դրանից եզրակացություն չանելն ու դուրս գալու հնարը չգտնելը: Ինձ համար տարին ուրախալի էր նրանով, որ ես համերգային և ստեղծագործական զգալի նորացումներ ունեցա: Այս տարի հնչեց իմ Կանտատը՝ նվիրված Հայոց ցեղասպանությանը, գրեցի մի քանի քաղաքների, դպրոցների հիմներգեր, իմ մեջ ակտիվացավ բանաստեղծական հակումներիս մոլորությունը (այդպես որակենք): Տարին դեկորացված էր տարբեր իրադարձություններով. համերգ ԱՄՆ-ի «Կարնեգի հոլլ» սրահում, համերգ կոնսերվատորիայի ուսանողության հետ, որը հոգեզրույց էր մարդու հետ, հիշատակածս համերգը քոլեջի սաների հետ, որն աննախադեպ աշխատանք էր: Մենք ամենամեծ թռիչքին ընդունակ ենք, երբ մեզ վստահում են: Ես քոլեջի երեխաներին օգնում եմ փարվելու հայոց իրական մշակույթին, ճանաչելու այն, որովհետև ոչ մի հարթակ չկա (մանկապարտեզ, դպրոց, հեռուստացույց, ռադիո, համերգասրահ և այլն), որտեղ մեր կրտսեր սերունդը կարողանա ծանոթանալ իր ազգային երաժշտությանը: Ստացվում է, որ այս նոր սերունդը փարվում է օտար փայլփլուն դեկորացիաներին՝ չճանաչելով իրենը: Եթե փարվում են ամերիկյան երաժշտությանը, պիտի երազեն հետո էլ Գլենդելում ապրելու մասին: Իսկ երբ իրենց երաժշտությունն են ճանաչում, հասկանում են, որ իրենք աշխարհում ունեն մի խոսք, որը ոչ մեկի կրկնությունը չէ: Դրանից ոգևորություն են ապրում, որն ունենում է մեծ արդյունք: Ես քոլեջի երեխաների հետ ստեղծում եմ մի խումբ՝ «Նոր ալիք», որի միջոցով պիտի կարողանանք ի հայտ բերել և՛ մեր երեխաների շռայլ տաղանդը, որը, ի հեճուկս կյանքի դժվարությունների, վերածնվում է ամեն օր, և՛ այդ տաղանդի միջոցով լուծել հայրենապահպանության խնդիր:

Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ

Հեղինակի նյութեր

• Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
• Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
• Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
• Դերենիկ Դեմիրճյան-145
• «Այս մար­դիկ չեն սի­րում մեր ժո­ղովր­դին, պատ­րաստ չեն նրա հոգ­սը կրե­լու՝ ա­ռանց պարգևավ­ճա­րի»
• «Պե­տու­թ­յու­նը կորց­րել է իր դեմ­քը, և ե­թե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնա­ժամն ա­վե­լի խո­րա­նա, ուղ­ղա­կի կկոր­ծան­վենք»
• «Կա այս­պի­սի մի կար­ծիք՝ հարկ է ստեղ­ծել Հա­յաս­տան ամ­րոց-պե­տու­թ­յուն»
• «Մի բան հս­տակ է՝ այս իշ­խա­նու­թ­յուն­նե­րը պետք է ան­հա­պաղ հե­ռա­նան»
• «Ե­թե մեր մշա­կույ­թը լի­ներ բարձր մա­կար­դա­կի վրա, մենք այ­սօր­վա ող­բեր­գու­թ­յու­նը չէինք ու­նե­նա»
• «Մեր թշ­նա­մու գոր­ծած ո­ճիր­նե­րից ու հան­ցա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րից ոչ մե­կը թույ­լատր­ված չէր ո­րևէ օ­րեն­քով»
• «Ի սկզ­բա­նե մտա­ծել են ար­նա­քամ ա­նել ժո­ղովր­դին, բե­րել-հասց­նել մի վի­ճա­կի, որ հե­տո ա­սեն՝ դե՜, չդի­մա­ցանք, ու ստո­րագ­րեն այս փաս­տա­թուղ­թը»
• «Վեր­ջին տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով զին­ված հա­րուստ, ան­պարտ բա­նակ, սե­փա­կա­նին զու­գա­հեռ՝ պե­տա­կան հզոր ար­դ­յու­նա­բե­րութ­յուն պի­տի ստեղ­ծենք»
• «Ե­թե հի­մա ենք գնում փոխ­զիջ­ման, դրա տակ ի՞նչ է են­թադր­վում. ինք­նաոչն­չա­ցո­ւ՞մ, ինք­նաս­պա­նու­թ­յո­ւ՞ն»
• «Աստ­ված մեզ հետ է և մեր ար­դար գոր­ծին զո­րա­վիգ»
• «Պար­տադր­ված պա­տե­րազ­մը, ի­հար­կե, ծանր բան է, բայց մենք պատ­րաստ էինք դրան»
• «Հա­նուն ազ­գի, հա­նուն հայ­րե­նի­քի զոհ­ված­նե­րի հե­րո­սու­թ­յու­նը չա­փա­նիշ­նե­րի փո­փո­խու­թ­յան են­թա­կա չէ»
• «Ինչ­պես Հի­սու­սը, այդ­պես էլ Նա­րե­կա­ցին Աստ­ծուց նե­րո­ղու­թ­յուն է խնդ­րում բո­լո­րիս մեղ­քե­րի հա­մար»
• «Մենք աշ­խար­հի մեջ ենք, ու աշ­խարհն է մեր մեջ. պար­զա­պես, որ­պես գաղտ­նի զենք, ու­նենք Ո­գին, որ մեզ պա­հել ու պա­հե­լու է»
• «Մենք Աս­տու­ծոյ փառք կու տանք, որ հայ­րե­նի­քը կը մնայ հայ­րե­նիք եւ մեր մնա­յուն հաս­ցէն»
• «Կար­դում էի այն ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րի ցան­կը, որ պատ­րաստ­վում են հա­նե­լու դպ­րո­ցա­կան դա­սագր­քե­րից, ու սար­սա­փում էի»

Մեկնաբանություններ